IwoX: DRACULA

"Bram Stoker's Dracula" (AD 1992), bo tak brzmi pełna nazwa filmu Francisa Forda Coppoli, jest którąś z licznych wariacji na temat najsłynniejszego wampira w historii filmu. Tym razem jednak zdecydowanie najbardziej udaną co najmniej od czasu "Nosferatu Wampira" Wernera Herzoga. Pojawiające się w tytule odwołanie do powieści Stokera nie jest tu jednak do końca uprawnione. Wykorzystano tu bowiem zaledwie kilka głównych motywów powieści uznawanej za jedyne bodajże godne uwagi dzieło tego autora. Pozostałe wątki pozostają zręcznie splecionym konglomeratem pomysłów autorów opartej na motywach powieści Stokera sztuki Balderstone'a i Deana z początku XX wieku, scenarzystów Jima V. Harta i Johna Patricka Veitcha oraz co zdolniejszych adaptatorów wcześniejszych wersji kinowych. W oparciu o tak skonstruowaną osnowę fabularną, Coppola wyreżyserował porywającą historię transylwańskiego szlachcica (Gary Oldman), który za sprzeciw wobec Boga zostaje ukarany wiecznym życiem pod postacią głodnego krwi demona - wampira zamieszkującego samotnie zamek w Karpatach. Myliłby się jednak kto by sądził, że to zwykła opowieść o mściwym krwiopijcy. Vlad z klanu Draculea staje się potworem nie z żądzy krwi, ale w akcie buntu przeciwko Bogu, który odbiera mu ukochaną osobę. Samotność czyni z niego zgorzkniałego starca zamieszkującego dom "pełen złych wspomnień". Momentem przełomowym staje się dla niego obudzone wspomnienie żony, Elizabethy - inkarnacja ideału piękna i delikatności w postaci Wilhelminy (Miny) Murray - narzeczonej Jonathana Harkera - prawnika, którego zatrudnia w celu dopełnienia formalności zakupu londyńskiej posiadłości. Skrywana na mrocznym dnie duszy odrobina człowieczeństwa daje znać o sobie. W tym momencie zaczyna się akcja tego niezwykłego filmu, pełnego trudnej do opisania atmosfery wiktoriańskiego Londynu przełomu wieków i jednej z najpiękniejszych i najbardziej efektownych historii miłosnych w dziejach kinematografii. Za jakże znajomym sztafażem gotyckiego horroru Coppola ukrył sentymentalną, ale niepozbawioną goryczy opowieść o klasycznym trójkącie i miłości silniejszej niż śmierć.

Vlad jest bez wątpienia postacią tragiczną, której działania są uwarunkowane dwoma stronami jego osobowości: pierwszą - pełnego ogłady dżentelmena i drugą - krwiożerczego demona pełnego okrucieństwa i zabójczej determinacji. Pociąga to za sobą również dwupłaszczyznowy rozwój akcji. Dracula dąży do celu, którym jest ucieleśnione wspomnienie jego ukochanej żony. Ale książę nie musi zabijać, krew to rarytas - ambrozja bogów, potrzebuje jej by znowu być młodym, by żyć, by kochać i być kochanym. Harker - przyszły mąż Miny - Elizabethy staje się pierwszą przeszkodą na jego drodze, dlatego musi zostać uwięziony i oddany we władanie strzyg w zamczysku Vlada. Następnym krokiem i ofiarą jest Lucy Westenra - przyjaciółka, powierniczka, najbliższa po Jonathanie osoba Miny. Lucy reprezentuje jej alternatywną osobowość, ciemną stronę natury - rozpustną i niepohamowaną. Symboliczną dwoistość natury Miny podkreśla scena nocnego "koszmaru", w którym za Lucy ubraną w krwiście czerwoną szatę podąża Mina ubrana w śnieżną biel. Czerwień i biel, niewinność i lubieżność, awers i rewers tej samej monety. To nie przypadek, że demoniczne wcielenie księcia wybiera właśnie Lucy - słabą, lubieżną, podatną na negatywny wpływ. Żywi się jej strachem i krwią, przyciąga do siebie mroczną stronę natury narzeczonej Harkera. Będąc blisko Lucy zbliża się do Miny, co znajduje swoją kulminację w scenie tańca wśród świec. Vlad nie osiąga jednak swojego celu. Na Minę spływa otrzeźwienie w momencie, gdy z Transylwanii przychodzi list od Jonathana, któremu udaje się uciec z niewoli strzyg w zamku Draculi. Lucy, umęczona przez demona, znajduje się na krawędzi życia i śmierci - alternatywna strona osobowości Miny wciąż pozostaje w okowach ciała. Nie na długo.

Równolegle do wątku miłosnego opętania rozgrywa się równie ważny motyw polowania na demona, któremu przewodzi Abraham van Helsing - uczony i filozof o zaskakująco otwartym umyśle. On pierwszy dostrzega powiązanie Lucy i Miny bezbłędnie identyfikując przypadłość tej pierwszej. W czasie, gdy Mina w Transylwanii bierze ślub z Jonathanem dokonuje się ostateczne przeistoczenie Lucy, która umiera dla świata dnia, by odrodzić się dla nocy. Jedynie Van Helsing zdaje sobie sprawę z tego, że jedyną drogą ocalenia Miny jest ostateczne uśmiercenie zarówno Lucy, jak i Vlada. Traktuje on jednak pojedynek z Draculą jak rycerską potyczkę. Wie, że przeżyć może tylko jeden, ale jednocześnie jest pełen podziwu i szacunku dla przeciwnika. Na szali stawia swoje człowieczeństwo przeciw piekielnym mocom demonicznego księcia. Nie wie jednak, że los Miny wraz ze śmiercią Lucy zostaje przypieczętowany. W trakcie najważniejszej, wysmakowanej plastycznie i przesyconej erotyzmem sceny filmu następuje fizyczne zbliżenie księcia i Miny, która ostatecznie poddaje się jego woli.
Miłość w filmie Coppoli to główny powód wszystkich nieszczęść bohaterów: Vlad zaślepiony miłością i żalem przeciwstawia się Bogu. Dążąc do zdobycia Miny uwodzi i zabija Lucy. Miłość Miny do księcia z kolei sprowadza nieszczęście na nią, a z jej przyjaciół czyni krwiożerczych szaleńców opętanych żądzą odwetu. Niszczycielska miłość to kataklizm w mikroświecie osób i zdarzeń, to jeden z najniebezpieczniejszych i pochłaniających największą ilość ofiar żywiołów. Nic nowego? Owszem, ale Coppola pokazuje również, że jedynie prawdziwe uczucie może prowadzić do zgody ze światem, spokoju, .... odkupienia. I na tym poprzestańmy.

Niebagatelną rolę w stworzeniu klimatu filmu Coppoli odegrało doskonałe aktorstwo - Gary Oldman zarówno w roli średniowiecznego obrońcy wiary, czterystuletniego starca czy ekscentrycznego księcia powoduje, że widz nie może oderwać wzroku od ekranu. Jak do tej pory jest to z pewnością najlepsza z jego ról, niesłusznie pominięta przy przyznawaniu Oscarów 1992. Partnerująca mu w podwójnej roli Miny Harker i Elizabethy - Winona Ryder próbuje dotrzymać mu kroku odtwarzając postać niewinnej kobiety, która ma jakże ludzki problem z dokonaniem właściwego wyboru. Warto tutaj wspomnieć również o dwóch rolach drugoplanowych - Lucy Westenra zagranej przez debiutującą w tym czasie na dużym ekranie Sadie Frost, jak również Abrahama van Helsinga poprowadzonej brawurowo, ale z ironią i dystansem przez Anthony'ego Hopkinsa. Najsłabiej w tej doborowej stawce wypada Keanu Reeves, którego Jonathan pozostaje postacią najmniej wyrazistą. Nie można również zapomnieć o epizodycznej wprawdzie, ale nietuzinkowej roli Renfielda w koncertowym wykonaniu Toma Waitsa, znanego raczej ze swoich nomen omen muzycznych dokonań. Całość została dopełniona nie byle jakim polskim akcentem, bo partyturą Wojciecha Kilara, który skomponował do filmu doskonałą w każdym calu muzykę - bez wątpienia jedno z najlepszych dokonań muzyki filmowej w ogóle.

Żal, że zanim "Bram Stoker's Dracula" trafił do amerykańskich kin, został bezlitośnie pocięty przez producentów (pierwotna wersja nie przypadła do gustu amerykańskiej widowni). Około 20 minut filmu zostało na podłodze montażowni. Pozostaje mieć nadzieję, że F.F. Coppola wraz z wytwórnią Columbia Tri Star zdecydują się kiedyś na opublikowanie wersji reżyserskiej. Czego sobie i wam życzę...

Bram Stoker's
DRACULA

Rok produkcji: 1992, USA
Czas trwania: 128 minut
Reżyseria: Francis Ford Coppola
Scenariusz: James V. Hart
Na podstawie powieści Brama Stokera
Muzyka: Wojciech Kilar
Zdjęcia: Thomas E. Sanders
Dekoracje: Garrett Lewis
Kostiumy: Eiko Ishioka
Scenografia: Andrew Precht

Wystąpili:

Gary Oldman (jako Dracula)
Keanu Reeves (jako Jonathan Harker)
Winona Ryder (jako Mina Murray / Elisabeta)
Anhtony Hopkins (jako prof. Van Helsing)
Richard E. Grant (jako dr Jack Seward)
Cary Elwes (jako lord Arthur Holmwood)
Bill Campbell (jako Quincey P. Morris)
Sadie Frost (jako Lucy Westenra)
Tom Waits (jako R.M. Renfield)
Monica Bellucci (jako narzeczona Draculi)